แหนแดง พืชมหัศจรรย์ โรงงานผลิตปุ๋ยไนโตรเจน
แหนแดง พืชมหัศจรรย์
แหนแดง (Azolla) จัดเป็นพืชน้ำขนาดเล็ก อยู่ในตระกูลเฟินชนิดลอยน้ำ มีขนาดเล็กเจริญเติบโตลอยอยู่บนผิวน้ำในเขตร้อนและเขตอบอุ่น สำหรับประเทศไทยพบได้ทั่วไปตามคูคลอง หรือแหล่งน้ำขังตามธรรมชาติ ที่กาบใบบนด้านหลังมีโพรงใบและมีสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน (Bluegreen algae) อาศัยอยู่’แบบพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน(symbiosis) เช่น เดียวกับไรโซเบียมในรากพืชตระกูลถั่ว สาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินนี้สามารถตรึงก๊าซไนโตรเจนจากอากาศ แล้วเปลี่ยนเป็นสารประกอบในรูปของแอมโมเนียมให้แหนแดงเอาไปใช้ประโยชน์ได้ในอัตรา 200-600 กรัมต่อไร่ต่อวัน แหนแดงจึงเปรียบเสมือนโรงงานผลิตปุยในโตรเจนทางชีวภาพ โดยผ่านกระบวนการตรึงในโตรเจนจากอากาศของสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินที่ชื่อ Anobbeno ozolloe ซึ่งอาศัยอยู่ในโพรงใบของแหนแดง
- แหนแดงพันธุ์ที่กรมวิชาการเกษตรแนะนำให้แก่เกษตรกรนั้นให้ผลผลิตสูงกว่าพันธุ์พื้นเมืองถึง 10 เท่า และสามารถขยายพันธุ์ได้รวดเร็ว ภายใน 30 วัน จะให้ผลผลิตแหนแดงถึงไร่ละ 3 ตัน
- เมื่อแหนแดงเจริญเติบโตเต็มที่บนผิวน้ำในนาข้าว 1 ไร่ จะให้ผลผลิตถึง 3 ตัน (150 กิโลกรัมแห้ง) ซึ่งเป็นปริมาณไนโตรเจน ประมาณ 6.0-7.5 กิโลกรัม
- ให้ค่าธาตุอาหารไนโตรเจน 5% สูงกว่า พืชตระกูลถั่ว ซึ่งมี 3%
สภาพแวดล้อมที่เหมาะต่อการเติบโต
- ควรมีน้ำลึก 5-10 เซนติเมตร แต่ไม่ควรลึกเกิน 1 เมตร
- อุณหภูมิ 25-32 องศาเซลเซียส
- ได้รับแสงประมาณ 50% (ร่มรำไร)
- pH ที่เหมาะสม ในช่วง 5.5-6.5 (ไม่ควรเกิน 8)
- ธาตุอาหารต่าง ๆ ควรเพิ่มฟอสฟอรัส หากเพาะขยายในดินทรายหรือร่วนทราย และต้องเพิ่มปุยอินทรีย์เล็กน้อย
การนำแหนแดงไปใช้ประโยชน์
- ใช้เป็นปุ๋ยพืชสดในนาข้าวทดแทนปุ๋ยเคมี ไนโตรเจน โดยหว่านแหนแดง อัตรา 50-100 กิโลกรัมต่อไร เลี้ยงแหนแดงก่อนปักดำ 3 สัปดาห์ เมื่อแหนแดงขยายเต็มพื้นที่ให้ปล่อยน้ำออกแล้วไถกลบก่อนดำนา แหนแดงในนา 1 ไร่ ให้ผลผลิตแหนแดง 3,000 กิโลกรัม เทียบได้กับปุ๋ยยูเรีย 7-10 กิโลกรัม ซึ่งเพียงพอต่อการเจริญเติบโตของช้าว
- ลดปริมาณของวัชพืชในนาข้าว แหนแดงจะคลุมผิวน้ำ ป้องกันไม่ให้แสงแดดส่องลงไปในน้ำ ทำให้วัชพืชในน้ำเจริญเติบโตได้ไม่เต็มที่ การใช้แหนแดง 640 กิโลกรัมต่อไร่ สามารถลดปริมาณวัชพืชในนาหว่านน้ำตมได้ดีที่สุด และยังทำให้ผลผลิตข้าวเพิ่มขึ้น 19%
- ใช้เป็นปุ๋ยอินทรีย์สำหรับ พืชผัก ไม้ผล และไม้ดอก แหนแดงสดใช้คลุกรวมกับวัสดุปลูกได้โดยตรง อัตราแหนแดงสดต่อวัสดุปลูก เท่ากับ 1:1 หรือใช้แหนแดงตากแห้ง 2 วัน จำนวน 20-30 กรัม ผสมกับวัสดุปลูก 1 กิโลกรัม (แหนแดงสด 15 กิโลกรัมตากแห้งแล้วเหลือ 1 กิโลกรัม)
- เนื่องจากมีโปรตีนสูง จึงใช้เป็นแหล่งโปรตีนในอาหารเลี้ยงสัตว์จำพวก เป็ด ไก่ ปลา และ สุกร ใช้อัตราแหนแดงสดน้ำหนัก 9 กิโลกรัม ผสมหัวอาหาร 36 กิโลกรัม ใช้เป็นอาหารเลี้ยงสัตว์ปีก
การเพาะเลี้ยงแหนแดงในวงบ่อซีเมนต์
- เริ่มต้นด้วยการใส่ดินนา หนาประมาณ 10 เซนติเมตร เติมปุ๋ยคอก 1 กิโลกรัม เติมน้ำให้สูงจากระดับดินประมาณ 10 เซนติเมตร
- นำแม่พันธุ์แหนแดงลงไปในบ่อที่เตรียมไว้ ปริมาณ 50 กรัม แล้วใช้มือกระจายลงในบ่อ
- เมื่อเพาะเลี้ยงแหนแดงจนเจริญเติบโตเต็มบ่อ ทำการปล่อยน้ำออกจากบ่อ หรือนำไปขยายต่อตามต้องการ
- กระชังขยายพันธุ์เพื่อเพิ่มปริมาณแหนแดง
การเพาะเลี้ยงแหนแดง เกษตรกรจำเป็นต้องทำบ่อแม่พันธ์แหนแดงไว้ เนื่องจากแหนแดงมีในโตรเจนสูง เนื้อเยื่อค่อนข้างบอบบาง และ อ่อนแอ แมลงศัตรูลงทำลายได้ง่าย เพื่อให้เกษตรกรมีแม่พันธุ์แหนแดงขยายพันธุ์สำหรับใช้ต่อไป
ที่มา : ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรลำปาง สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 1 กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
บทความอื่นที่น่าสนใจ
